تاریخچه یوگا ، پژوهشگران و باستان شناسان یوگا را به سـه تا پنج هــزار ســال قبل از میــلاد مسیح مربوط میدانند. با وجود تحقیقات فراوان اما اطلاعات دقیقی در دست نیست. یوگای باستان تا یوگای مدرن امروز تغییرات بسیار زیادی داشته است.
جهت درک بهتر این روند تغییر می توان تاریخچــه یوگا را در پنج دوره بررسـی کرد :
Archaic Period – 1 – دوره ی
دیرین :
از سال 3000 تا 1800 سال پیش از میلاد.
Pre – Classical Period – 2 – دوره ی
پیش از یوگای باستان :
از سال 1800 پیش از میلاد تا 200 بعد از میلاد مسیح.
Classical Period – 3 – دوره ی
یوگای باستانی :
براساس برخی پژوهش ها
200 سال پیش از میلاد مسیح و براساس برخی پژوهش ها قرن دوم میلادی.
Post Classical Period – 4 – دوره ی
پس از یوگای باستانی :
از سال 200 تا 1900 میلادی.
Modern Period – 5 – دوره ی
یوگای مدرن :
دوره ی کنونی از سال 1900 میلادی تاکنون.
1 – دوره ی دیرین
اولین رد پای یوگا در کشور هندوستان پیدا شد. در سال 1856 باستان
شناسان و پژوهشگران در پی کشف تمدن ایندوس. برخـی آثار سنـگی کشـف کردند که به
آساناهای یوگا شباهت دارد. و نشان میدهد که تمرینات یوگا در این تمدن نیز رونق
داشته است. این دوره را دوره ی ودایی نیز می نامند، ودا در زبان سانسکریت به
معنای دانش است. آثار تعلیمات یوگا به صورت پراکنده در کـــتاب های باستانی و داها
یافـت می شود. در واقع ” ودا ” ها نخستین تحریر از یوگا هستند. در این دوره یوگا
به عنوان شیوه معرفت کاربرد داشت.
2 – دوره پیش از یوگای
باستانی
جداسازی آموزش ها و تقسیم بندی شاخه های یوگا براساس ابعاد مختلف در
این دوره انجام شد.
یوگای خرد ( Janana yoga ) جنانا
یوگا
یوگای اصوا ت ( Mantra yoga ) مانترا
یوگا
یوگای اعمال ( Karma yoga ) کارما
یوگا
یوگای انرژی ها و غیره … ( Laya yoga ) لایا
یوگا
در این دوره حدود 200 کتاب اوپانیشا به تحریر در آمد. این کتابها دانش
پیچیده وداها را آسان و قابل فهم میکند.
یوگا در این دوره بعنوان یک وسیله برای مدیتیشن یا مراقبه کاربرد داشت. تاریخچه یوگا
3 – دوره ی یوگای باستانی
در تاریخچه یوگا این دوره بسیار مهم شناخته شده است.
اصطلاح یوگای باستانی به دلیل اهمیت تحریر کتاب یوگا سوترا ( yoga Sutra ). یوگای پاتانجلی ( patanjali ) در این
دوره انتخاب شده است. یوگای پاتانجـلی به نام های دیگــری مانند راجــا یوگا ( Raja yoga ). به معنای یوگای سلطنتــی یا آشتانــگا یوگا (
Ashtanga Yoga ) به معنــای یوگـای هشـت مرحله ای نیز معروف است. حکیم پاتانجلی یوگا
را از پراکندگی نجات داد و آموزش های مهم را گردآوری و مرحله بندی کرد. شهرت
پاتانجلی به دلیل چینش هشت مرحله یوگا ست. ولی دانش پیچیده یوگا را با بیانی شیوا
در قالب هشت رکن یا مرحله به همگان معرفی کرد.
کتاب یوگا سوترا تا کنون به زبان های گوناگون ترجمه و تفاسـیر فراوانی
از آن به قلم اندیشمندان این عرصه منتشر شده است.
گروهی از محققان ادعا می کنند که پاتانجلی مربوط به قرن دوم میلادی
است که البته اختلاف نظر در این رابطه بین محققان بسیار زیاد است.
هشت مرحله آموزش های یوگا
مرحله اول یاما (Yama) :
پرهیز از افکاری که بهداشت روان را به خطر می اندازد. فکر سالم باعث
آرامش روح و روان است و درست اندیشی آغاز راه یوگاست. به عقیده پاتانجلی حفظ
اندیشه سالم با پرهیز از تفکر ناسالم امکان پذیر میباشد.
پنج مرحله مهم پرهیزکاری :
1- آهیمسا ( Ahimsa ) : پرهیز از هرگونه آزار جسمی و روانی به دیگران و ایجاد روابط انسانی و
محبت آمیز.
2- ساتیا ( Satya ) : حفظ صداقت، راستی و درستی و پرهیز از عدم صـداقت و انجـام عـمل دور از
واقعیت.
3- آسیتا ( Asyta ) : پرهیز از دزدی و طمع ، احترام به حقوق دیگران.
4 – برهماچاریا ( Brahmacharya ) : خلوص در اعمال و تسلط بر غریزه جنسی.
5- آپاریگراها ( Aparigraha ) : پرهیزاز وابستگی ها.
مرحله دوم نیاما ( Niyama ) :
رعایـت اصولی که بهداشـت روان را تامین میکند، چنانچه بین فکر و جسم
انسان نظم و هماهنگی ایجاد شود زندگی شکوفا می شود. نیاما مربوط به راهکارهایی می
باشد که با انجام آن نیروی ذهن بر جسم و نیازهای آن مسلط می شود و جسم تحت فرمان
ذهن در می آید. تاریخچه یوگا
سوچا ( Saucha ) : خلوص و بهداشت جسمانی
، روانی ، رفتاری.
سانتوشا ( Santosha ) : رضایت
فکری و ایجاد انتظارات مناسب.
تاپاس ( Tapas ) : رضایت و
تقویت اراده.
سوادهیایا ( Svadhyaya ) : خودشناسی.
ایشواراپرانیدهانا ( Ishvara Pranidhana ) : رضایت و
تسلیم به خداوند.
مرحله سوم آسانا ( Asana ) :
ورزشهایی که باعث سلامتی بدن می شود. انجام آسانا های یوگا باعث حفظ سلامتی جسمانی و روانی می شود. این بخش از یوگا آسان تر و عملی تر از بخش های دیگر میباشد. آساناها باعث سم زدایی در بدن و مقابله با عوامل بیماری زا هستند و به پاکسازی بدن کمک می کنند. باعث افزایش تراکم استخوان ها می شوند و بدن را نیرومند و انعطاف پذیر می کنند.
مرحله چهارم پرانایاما ( Pranayama ) :
تمرینات تنفسی که اجرای آنها سطح انرژی عمومی بدن را افزایش می دهد. تکنیک
های این بخش شامل طولانی و ظریف کردن تنفس (دم ، بازدم ، حبس تنفس) می شود. کیفیت
تنفس در سلامتی بدن و آرامش ذهن تاثـیر فراوان دارد. تنفــس بی نظم باعث پریشانی و
اضطراب می شود. تسلط در ریتم تنفس باعث آرامش فکر و تقویت اراده می شود.
مرحله پنجم پراتیاهارا ( Pratyahara ) :
تسلط ذهن بر حواس پنجگانه و ایجاد توانایـی ذهنی برای دسـت یابی به
نیروی تمرکز فکر با انجام تمرینات و یادگیری درس های پراتیاهارا ذهن هشیار میشود.
و انسان می تواند استعدادهای نهفته خود را شناسایی کند.
مرحله ششم دهارانا ( Dharana ) :
جمع آوری ذهن روی یک موضوع انتخاب شده یعنی تمرکز و با ایجاد
تمرکز ذهن خلاق و پویا می شود.
مرحله هفتم دیانا ( Dhyana ) :
مراقبه یا مدیتیشن به معنای خالی کردن ذهن از هر فکری می باشد. که با
این تمرینات تغییرات هشیاری به مرحله ثبات می رسد و ذهن در سکوت و سکون قرار می گیرد.
مرحله هشتم سمادهی ( Samadhi ) :
مرحله سمادهی آخرین مرحله یوگای هشتگانه است و ذهن در تجربه اوج آگاهی
قرار می گیرد. تاریخچه یوگا
4 – دوره پس از یوگای
باستانی
در این دوره آموزشهای آسانا (Asana)
یا ورزش های بدنـی. پرانایاما
(Pranayama) یا تمرینات تنفسی. کریا (Kriya) یا
تمرینات پاکسازی. مـودرا (Mudra) حالات
اشــاره ای. باندا (Bandha) یا
انقــباض های خاص عضلانی مورد توجه و پسند قرار گرفت. و درنتیـجه شاخـه جدیدی بنام
هاتایوگا (Hata yoga) یا یوگای جسمی به
سرعت رشد کرد.
پایه گذار شاخه هاتا یوگا فردی بنام گوراخنات
(Gorakhnath) بود. او دســتورالعمل چگونگی اجرای انواع آســانا، مــودرا و
پرانایاما را به نگــــــــــارش در آورد. و معـــروف ترین اثر او گــــوراخـــشا
سمــهیتــــا (Goraksha samhita) یا خلاصه بیان
گوراخشا است. دو اثر معروف دیگر بنام هاتا یوگا پرادیپیکا (Hata yoga pradipika). یا درخشش هاتا یوگا به وسیله حکیم
سواتماراما (Swatmarama) در قرن پانزدهم و
گراندا سمهیتا (Gheranda Samhita ) یا خلاصه بیان گراندا
به وسیله حکیم گراندا (Gheranda) در قرن
هفدهم نگاشته شد.
در این دوره آموزش های یوگا به عنوان وسیله ای برای کسب قدرت و نیروی بدنی معرفی شد.
5 – دوره یوگای کنونی ( Modern Period )
در این دوره یوگا شیوه ای برای تنش زدایی و دستیابی به آرامش برای
مردم جهان عرضه شد. واز هند به غرب و از انجا به تمام دنیا گسترش یافت. امروزه
کارایی یوگا به عنوان وسیله ای کم نظیر برای سالم سازی تن و روان بر همگان اثبات
شده است. در این دوران یوگا به سه بخش آموزش های بدنی، تنفسی و ذهنی تقسیم شده است.
تعدادی از مربیان و استادان خبره یوگا در این دوران براساس چگونگی
یادگیری و افزایش آثار سودمند یوگا نظـریه های گونـاگونی را مطـرح و یوگا
تنوع فراوان یافت و هریک براساس نظریه خود سبکی نوین را پایـه ریزی کردند.
این شیوه های تدریس بعنوان سبک های هاتایوگا معروف شد. در این سبک ها
آساناها یکسان هستند اما چگونگـی انجام دادن آساناها، روش آغاز و اتمام هر حرکت،
زمان مکث در هر وضـعیت و چگونگی تنفس در هر حرکت و نحوه توالی آسانا های گوناگـون
با یکدیگـر تفاوت دارند. تاریخچه یوگا
به عنوان مثال :
سبک آینگاریوگا ( Iyengar Yoga )
سبک وینی یوگا ( Vini Yoga )
آشتانگا یوگا ( Ashtanga Yoga )
بیکرام یوگا ( Bikram Yoga )
غیر از سبک های اشاره شده، سبک های زیادی وجود دارند.
بسیار عالی بود.